Prezentujemy tu zbiór dokumentów obrazujących działania Fundacji na rzecz zachowania swobodnego dostępu do polskich pomników na Monte Cassino.
Działania te stały się konieczne od czasu, kiedy Opactwo na Monte Cassino wydzierżawiło prywatnemu przedsiębiorcy tereny tzw. Albanety, przylegające do Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino, na których żołnierze 2 Korpusu wznieśli tuż po wojnie trzy pomniki ku czci polskich żołnierzy. Dzierżawca zapowiedział wykorzystanie tych terenów do celów komercyjnych (agroturystyka, imprezy plenerowe, jarmarki), co miało się wiązać z ograniczeniem dostępu do pomników lub wprowadzeniem opłat za dostęp. Fundacja podjęła energiczne działania, aby się temu przeciwstawić. Pisma i wypowiedzi Fundacji w tej sprawie przedstawione są poniżej w kolejności od najnowszego do najstarszego.
Pomniki 2 Korpusu Polskiego na Monte Cassino są w niebezpieczeństwie.
Prywatny przedsiębiorca, który wynajął obszar Albanety na Monte Cassino – gdzie, niedaleko polskiego cmentarza, znajdują się trzy pomniki wzniesione przez II Korpus Polski w 1945 r. (obelisk, czołg i żelazny krzyż) – realizuje projekt, który może ponownie uniemożliwić swobodny dostęp do pomników.
Projekt został oficjalnie zaprezentowany na konferencji 27 czerwca br. w opactwie na Monte Cassino, w obecności władz cywilnych i religijnych oraz dziennikarzy i opiera się na umowie najmu między opatem i przedsiębiorcą z października 2015 r.
W umowie o dzierżawę przewidziany jest bilet wstępu na cały obszar, a więc także do miejsc, w których znajdują się pomniki. Ponieważ drogi prowadzące do pomników znajdują się częściowo na terenie należącym do opactwa, dostęp do nich będzie zatem płatny, albo zależny od uznania najemcy.
Pomimo że:
pomniki i związane z nimi drogi dojazdowe zostały zbudowane przez 2 Korpus Polski w 1945 r. za zgodą Opactwa i mogły być swobodnie użytkowane do 2015 r .;
państwo włoskie ogłosiło niedawno, że te trzy pomniki stanowią dobra kulturalne służące interesowi publicznemu, a zatem dostęp do nich musi być wolny;
włoski sąd administracyjny odrzucił wniosek dzierżawcy i opactwa o “sprywatyzowanie” drogi gminnej, a więc publicznej, od której odchodzą drogi prowadzące do pomników.
Przypomnijmy, że w grudniu 2015 roku ten sam dzierżawca – jako pierwszy akt swojego projektu – stworzył na Albanecie oburzającą “Wioskę Świętego Mikołaja” (z biletem wstępu, głośną muzyką i świątecznymi dekoracjami nawet na historycznym kamiennym drogowskazie), które wywołały tak wielkie protesty na całym świecie, że dzięki nim “Wioska Św. Mikołaja” została zamknięta.
Dzisiejsza sytuacja jest pod pewnymi względami jeszcze poważniejsza niż w grudniu 2015 r., ponieważ wtedy było to jednorazowe wydarzenie, a projekt z 27 czerwca br. wydaje się stwarzać warunki do trwałego ograniczania polskiej suwerenności nad pomnikami.
W przedstawionym projekcie, przedsiębiorca ma również rozpocząć produkcję piwa w rejonie Albanety, które będzie się nazywało “Monte Cassino”, co brzmi jak prawdziwy afront dla pamięci tak wielu żołnierzy, którzy polegli na Monte Cassino.
W październiku 2016 r. Ambasada RP w Rzymie przekazała Opactwu precyzyjne postulaty, których akceptacja pozwoliłaby na zażegnanie sporu ze stroną polską w sprawie Albanety.
Ambasada wystąpiła do Opactwa z 2 zasadniczymi postulatami:
sformalizowania prawa do swobodnego i bezpłatnego dostępu do pomników istniejących od ponad 70 lat, w formie konkretnego aktu prawnego, gwarantującego niezależnego od najemcy dostępu do pomników.
zmiany umowy najmu w punktach, w których przewiduje się działalność niezgodną z sakralnym charakterem tego miejsca, taką jak produkcja piwa
Żaden z powyższych postulatów nie został zaakceptowany.
Wszystko to jest nie do przyjęcia.
Apelujemy do polskiej społeczności na świecie, aby w zdecydowany sposób wyraziła swoją opinię, tak by przekonać Opactwo na Monte Cassino, do zmiany swoich decyzji i wyrażenia zgody na postulaty Ambasady RP.
Rzym, lipiec 2018
Urszula Stefanska-Andreini – Prezes Związku Polskiego we Włoszech
Pietro Rogacien – Prezes Fundacji Muzeum Pamięci 2 Korpusu Polskiego
8 stycznia 2018 r. – List Fundacji do Urzędu Kuratora w odpowiedzi na pismo właściciela terenu z 18 grudnia 2017 r.
Argumentacja przedstawiona w piśmie Opata do Urzędu Konserwatora zmusiła Fundację do kolejnej repliki. Poniżej tłumaczenie listu Fundacji do Ministerstwa Dóbr Kultury i Turystyki, przekazanego do wiadomości m.in. Opata Monte Cassino oraz Ambasady Polskiej w Rzymie.
„Dziękujemy Urzędowi Konserwatora za przychylne rozpatrzenie naszych argumentów i skierowanie pisma do właściciela terenów, na których znajdują się pomniki 2 Korpusu Polskiego, aby nakłonić go do poparcia działań mających na celu konserwację i odpowiednie wykorzystanie tych dóbr kultury.
W odniesieniu do odpowiedzi J.E. Opata Donato Ogliari, przekazanej nam do wiadomości, musimy z żalem stwierdzić, że wbrew naszym oczekiwaniom nie jest ona wyrazem przychylnej reakcji na nasze postulaty, wyrażone w piśmie z 1 września 2016 r. W liście Opat powołuje się na spotkanie, jakie odbyło się w siedzibie Ambasady Polskiej w Rzymie na początku października 2016 r. i w związku z tym koniecznych jest kilka uściśleń:
Przykro nam, że motywy stanowiące podstawę naszych postulatów przedstawionych 1 września 2016 r. i powtórnie w piśmie Ambasady nie zostały wzięte pod uwagę. Są to te same motywy, które każdego roku skłaniają dziesiątki tysięcy Polaków do odwiedzenia Monte Cassino. Najwyraźniej komercyjne interesy prywatnego przedsiębiorcy są ważniejsze niż pamięć o przeszłości, zarazem tragicznej i chwalebnej, w której tak wielu młodych ludzi oddało życie „za wolność naszą i waszą”.
Przypominamy, że strona polska za pośrednictwem Fundacji wyraziła gotowość przeprowadzenia prac porządkujących drogi dostępu do pomników już znacznie wcześniej, zanim ze strony dzierżawcy pojawiły się ogólnikowe i mało konkretne zapowiedzi działań, które miałyby być podjęte w ramach jego projektu konserwacji dawnego klasztoru pw. Matki Bożej na Albanecie. W związku z tym zwracamy uwagę na kwestię bynajmniej nie drugorzędną. Uporządkowanie dróg dostępu do pomników 2 Korpusu Polskiego będzie wymagało znacznych nakładów finansowych, można zatem logicznie założyć, że jeśli te nakłady finansowe zostaną poniesione przez prywatnego przedsiębiorcę (który zresztą w tym konkretnym przypadku nie kieruje się żadną inną motywacją wobec naszych pomników, jak tylko dążeniem do osiągnięcia zysku), doprowadzi to nieuchronnie do wprowadzenia opłat za wstęp, przynajmniej po to by pokryć poniesione wydatki. Taka ewentualność byłaby dla nas absolutnie nie do przyjęcia.
Odmowa, którą otrzymaliśmy, wydaje się więc podyktowana wyłącznie wolą utrzymania kontroli nad dostępem do Albanety w rękach jednej osoby, zgodnie z kalkulacją, że taki swoisty „monopol” pozwoli na maksymalizację zysku. Również wniosek o prywatyzację publicznej drogi na Albanetę, przedłożony ostatnio Gminie Cassino przez dzierżawcę, wydaje się mieć ten sam cel. Ten wniosek o pozbawienie statusu publicznego drogi, bez której nie można dotrzeć do trzech polskich pomników, został wycofany po proteście Ambasady Polskiej i Stowarzyszenia Polaków we Włoszech (które skierowało petycję do burmistrza Cassino, podpisaną przez prawie 5000 osób), nie można jednak wykluczyć, że zostanie ponowiony. Uważamy, że projekt oddania zarządu nad terenem w ręce jednej osoby, tak aby mogła narzucić swoje reguły dostępu oraz opłaty, jest chybiony nie tylko z racji moralnych, ale także z punktu widzenia czysto praktycznego. Jesteśmy przekonani, że wprowadzenie opłat za wstęp ograniczyłoby napływ odwiedzających, także dlatego że spotkałoby się ze stanowczym sprzeciwem wszystkich, którzy uważają za wysoce niestosowne pobieranie opłat w miejscach o tak sakralnym charakterze. Przeciwnie natomiast, swobodny i darmowy dostęp do pomników, sprzyjający nieustannemu napływowi znacznej liczby odwiedzających, przyniósłby duże korzyści ekonomiczne samemu dzierżawcy, który mógłby wówczas wykorzystać zabudowania swojego gospodarstwa agroturystycznego, jedynego w okolicy, do uzasadnionej potrzebami działalności usługowej na rzecz odwiedzających.
Ze względu na powstałą sytuację jesteśmy niestety zmuszeni uznać, że dialog rozpoczęty 3 października 2016 r. został zerwany, i zastrzegamy sobie możliwość podjęcia stosownych kroków, aby dostęp do naszych pomników nie został pozostawiony samowoli prywatnego przedsiębiorcy, który już kilkakrotnie wykazał się brakiem jakiejkolwiek wiedzy i zainteresowania historią 2 Korpusu Polskiego. Wszyscy zapamiętaliśmy skandaliczny jarmark świąteczny z grudnia 2015 r., który wzbudził tak powszechną falę oburzenia na całym świecie, że przedsiębiorca zmuszony był go zamknąć. On sam jednak zaledwie kilka miesięcy temu, w listopadzie 2017 r., w artykule w prasie lokalnej, gdzie mowa była o wspomnianym wyżej wniosku o prywatyzację publicznej drogi na Albanetę, zagroził, że może w dowolnym momencie zamknąć dostęp do pomników. To bardzo niepokojąca wypowiedź, która pokazuje całkowity brak szacunku dla Pomników, stanowiących przecież „dobra kultury” w myśl prawa włoskiego. Miejsca walk o Monte Cassino, których nieodłączną częścią są pomniki 2 Korpusu Polskiego, zostały bowiem uznane za obiekty o istotnym znaczeniu publicznym na mocy DM n. 81/2016, wchodzące w skład kulturalnej własności państwa. Wydaje się zatem oczywiste, że zakazanie lub ograniczenie dostępu do pomników byłoby też jaskrawym złamaniem prawa.
W takiej sytuacji nie mamy już innego wyjścia, jak podjąć działania, których chcieliśmy uniknąć, to znaczy wystąpić na drodze sądowej o formalne uznanie prawa dostępu do pomników. Pomniki 2 Korpusu Polskiego, aczkolwiek położone na terenie prywatnym, są od ponad 70 lat własnością społeczności polskiej, która jest zbudowała i na przestrzeni lat utrzymywała. Dostęp Polaków do pomników, obejmujący także drogę publiczną, musi więc być zagwarantowany.
Z wyżej przedstawionych powodów uważamy, że zapowiadany projekt, którego opracowanie jest już rzekomo na ukończeniu, nie może zostać w żadnym wypadku uznany za uprawnione rozwiązanie tych kwestii, które odnoszą się do pomników 2 Korpusu oraz do lokalnych dróg dostępu.
Z wyrazami szacunku
/-/ Prezes Fundacji Pietro Rogacien”
Oryginał pisma w języku włoskim
18 grudnia 2017 – Odpowiedź Opata na list Urzędu Konserwatora z 7 grudnia 2017 r.
Opat Monte Cassino odpowiedział na list Urzędu Kuratora pismem datowanym 18 grudnia 2017 r., przesłanym także do wiadomości naszej Fundacji. W liście zostały całkowicie zignorowane oczekiwania strony polskiej dotyczące formalnego uznania prawa dostępu do pomników. Poniżej tłumaczenie listu Opata:
„W odpowiedzi na pismo z 7 grudnia 2017 r. pragnę poinformować, że dzierżawca terenów w rejonie Albanety, będących własnością Opactwa Monte Cassino, na których położone są wymienione w piśmie dobra kultury o tak wielkim znaczeniu dla narodu polskiego, przewidział już ich należytą konserwację w swoim programie rewitalizacji i wykorzystania całego obszaru, który – jak wiadomo –był polem tzw. bitwy o Monte Cassino w czasie ostatniej wojny światowej.
Jeśli te prace konserwacyjne nie zostały jeszcze w pełni przeprowadzone (do tej pory jedynie ścieżki wiodące do obiektów wymienionych w liście zostały oczyszczone i udostępnione osobom udającym się do tych „miejsc pamięci”), to wynika to wyłącznie z długich okresów oczekiwania na liczne zezwolenia, wymagane przez przepisy o ochronie walorów historycznych, kulturowych i krajobrazowych tego obszaru (patrz Dekret z 13.10.2016 wydany przez Ministerstwo), a ponadto stąd, że projekt rewitalizacji terenu przewiduje kilka kolejnych etapów, a wśród nich między innymi konserwację obiektów, o których mowa.
Pozwalam sobie także zwrócić uwagę, że podczas spotkania w dniu 5 października 2016 r. w siedzibie Ambasady Polskiej w Rzymie dzierżawca wyraził już gotowość do zaangażowania Fundacji Muzeum Pamięci 2 Korpusu Polskiego we Włoszech w prace konserwacyjne przy wymienionych obiektach. Ta deklaracja pozostaje w mocy, a jej realizacja będzie możliwa w miarę przechodzenia do kolejnych etapów prac przewidzianych w projekcie rewitalizacji terenu Albanety.
Fundacja Muzeum Pamięci 2 Korpusu Polskiego we Włoszech może zatem w dowolnym momencie nawiązać kontakt z dzierżawcą terenu Albanety, aby omówić i zaprogramować formy i ramy czasowe współpracy, która – mam nadzieję – okaże się owocna dla wszystkich stron.
Pozostaję do dyspozycji, gdyby potrzebne były dalsze wyjaśnienia.
/-/ Donato Ogliari OSB, Opat i Ordynariusz Monte Cassino”
Oryginał pisma w języku włoskim Lett. Dott. URCIOLI-18.12.2017
7 grudnia 2017 r. – List Urzędu Konserwatora Regionu Lacjum do Opata Monte Cassino
7 grudnia 2017 r. Urząd Konserwatora dla Regionu Lacjum, odpowiadając na postulaty wyrażone w liście naszej Fundacji do Ministerstwa Kultury z 31 lipca 2017 r., wezwał Opata Monte Cassino, jako właściciela terenu, na którym stoją polskie pomniki, aby podjął decyzje sprzyjające konserwacji i dostępności tych dóbr kultury. Urząd, powołując się na obowiązujące prawo, wskazał, że Fundacja deklaruje gotowość do działań w tym celu, a zatem Opactwo powinno stworzyć wszelkie warunki sprzyjające jej inicjatywom.
Oryginał pisma w języku włoskim
8 listopada 2017 r. – Replika Stowarzyszenia Polaków we Włoszech i Fundacji na wypowiedzi dzierżawcy terenu
Już po „zawieszeniu” wniosku o prywatyzację prasa lokalna przytaczała wypowiedzi dzierżawcy terenu, według którego droga na Albanetę nie jest rzekomo potrzebna jako dojście do polskich pomników. Stowarzyszenie Polaków we Włoszech oraz Fundacja odpowiedziały na to wspólnym komunikatem prasowym:
„W kilku publikacjach prasowych przytoczona została zdumiewająca wypowiedź dzierżawcy terenów na Albanecie, według którego dostęp do polskich pomników nie wymaga jakoby korzystania z drogi publicznej na Albanetę. Nie rozumiemy, jak można stawiać poważnie taką tezę, skoro jest całkowicie oczywiste, że drogą ta prowadzi szlak do wszystkich trzech polskich pomników. Każdy może się o tym przekonać na miejscu, wystarczy też po prostu spojrzeć na mapę. Od drogi na Albanetę odgałęziają się trasy wiodące do trzech pomników, a ich początek oznaczony jest kamiennymi drogowskazami, które 70 lat temu 2 Korpus Polski umieścił właśnie wzdłuż drogi publicznej na Albanetę. Nie jestem zatem prawdą, że prywatyzacja części drogi na Albanetę nie miałaby wpływu na swobodę dostępu do polskich pomników. Przeciwnie, gdyby zgodzono się na prywatyzację, dostęp do pomników, już dziś bardzo utrudniony, zostałby całkowicie zamknięty,
Skądinąd sam dzierżawca twierdzi, że mógłby w dowolnym momencie „zamknąć albo uregulować” dostęp do pomników znajdujących się na terenie prywatnym i że byłoby to, jego zdaniem, całkowicie zgodne z prawem.
Powtarzamy raz jeszcze, że w odniesieniu do tych dróg od ponad siedemdziesięciu lat istnieje prawo swobodnego dostępu. We wrześniu 2016 r. zwróciliśmy się do Opactwa z wnioskiem o formalne uznanie tego prawa, aby można było podjąć prace w celu odtworzenia i naprawy dróg wiodących do pomników, które wykonalibyśmy całkowicie własnym kosztem. Do dziś czekamy na odpowiedź. Ponadto Ministerstwo Dóbr Kultury i Turystyki po raz kolejny potwierdziło, że pomniki 2 Korpusu Polskiego na Albanecie, wraz z wszystkimi innymi elementami o znaczeniu historycznym, w tym z systemem dróg lokalnych, to nieruchomości o statusie publicznych dóbr kultury w myśl prawa włoskiego i jako takie winny być swobodnie dostępne dla publiczności. Nie jest zatem możliwe bez naruszenia prawa jakiekolwiek zamykanie czy ograniczanie dostępu do nich przez osobę prywatną.
Warto jednak zwrócić uwagę na słowa dzierżawcy, ponieważ pozwalają uświadomić sobie raz na zawsze, że miejsc tak ważnych i świętych pod żadnym pozorem nie wolno pozostawiać na łasce prywatnego przedsiębiorcy, który w dowolnym momencie mógłby zamknąć lub ograniczyć dostęp do nich.
Urszula Stefańska Andreini – Prezes Związku Polaków we Włoszech
Pietro Rogacień – Prezes Fundacji Muzeum Pamięci na Monte Cassino”
Artykuł w lokalnej prasie włoskiej prezentujący stanowisko Fundacji
5 listopada 2017 r. – Wycofanie przez dzierżawcę terenu wniosku o prywatyzację drogi
5 listopada, dzięki naszej kampanii zbierania podpisów pod petycją do Burmistrza Cassino oraz po opublikowaniu na forach społecznościowych komunikatu Ambasady Polskiej w Rzymie, skierowanego do władz Cassino i wyrażającego zaniepokojenie rozwojem wydarzeń, próba sprywatyzowania drogi na Albanetę została chwilowo zablokowana. Dzierżawca „zawiesił” swój wniosek o prywatyzację, ale zapowiedział od razu kolejne działania, nie wykluczając, że w przyszłości ponownie złoży wniosek.
31 października 2017 r. – Petycja do Burmistrza Cassino
Wniosek o prywatyzację drogi na Albanetę i groźba, że Gmina Cassino mogłaby go przyjąć, a tym samym udaremnić starania polskiej społeczności we Włoszech oraz licznych włoskich stowarzyszeń o uzyskanie swobodnego dostępu do terenu Albanety i do polskich pomników, wywołały zdecydowaną reakcję organizacji polsko-włoskich: złożyły one petycję do Burmistrza Cassino, domagając się odrzucenia wniosku o prywatyzację drogi. Petycja zyskała bardzo szerokie poparcie i w ciągu kilku dni podpisało się pod nią prawie 5000 osób.
Link do petycji w języku włoskim, polskim i angielskim
Komentarze osób, które podpisały petycję
26 października 2017 r. – Zapowiedź zwołania komisji komunalnej Cassino w celu rozpatrzenia wniosku o prywatyzację drogi na Albanetę, złożonego przez dzierżawcę terenu
Po decyzji Trybunału Administracyjnego Regionu Lacjum, który w dniu 23 marca 2017 r. orzekł jednoznacznie, że droga na Albanetę jest własnością publiczną, a nie prywatną, dzierżawca terenu, próbując przywłaszczyć sobie drogę, aby następnie w sposób niczym nie ograniczony kontrolować dostęp do całego terenu (gdzie znajdują się trzy pomniki wzniesione przez 2 Korpus Polski) złożył wniosek o zmianę statusu drogi na na Albanetę z publicznego na prywatny. Gmina Cassino wyznaczyło na 6 listopada 2017 r. datę posiedzenia Komisji komunalnej, która miała rozpatrzyć ten wniosek.
31 lipca 2017 r. – Kolejny list Fundacji do Ministerstwa Kultury i Turystyki
Odpowiedź MiBACT z 13 lipca 2017 r. na pismo Fundacji z 1 czerwca, choć przyjęta z wielką satysfakcją ze względu na ponowne uznanie statusu publicznego polskich pomników na Albanecie, zawiera jednak kilka kontrowersyjnych tez w odniesieniu do kwestii realnej dostępności pomników. Zdaniem MiBACT, które pośrednio przyznaje, że polskie pomniki nie są obecnie dostępne drogami wytyczonymi przez 2 Korpus Polski w latach 1945/46, Fundacja powinna zawrzeć umowę z właścicielem gruntu, aby zrealizować projekt odtworzenia pierwotnych dróg dostępu. W rzeczywistości Fundacja, w tym właśnie celu, już we wrześniu 2016 r. złożyła konkretną propozycję właścicielowi terenu, na którą jednak do tej pory nie uzyskała żadnej odpowiedzi. Z tego względu Fundacja skierowała kolejne pismo do MiBACT, w którym jednoznacznie prosi Ministerstwo o interwencję u właściciela terenu, aby skłonić go do formalnego uznania prawa do swobodnego dostępu do pomników.
Oto treść listu do MiBACT z 31 lipca 2017 r.:
„Ministerstwo Dóbr Kultury i Turystyki
Urząd Kuratora ds. Archeologii, Sztuki i Krajobrazu Prowincji Frosinone, Latina i Rieti
Dotyczy: Swobodnego dostępu do trzech pomników 2 Korpusu Polskiego znajdujących się na terenie Albanety na Monte Cassino, podlegających obowiązkowej ochronie w myśl art. 10 Dekretu z mocą ustawy 42/04 i Dekretu Ministerialnego n. 81 z 16.10.2016.
Uwagi do Noty wyjaśniającej z 13.07.2017, prot n. 8561
Wniosek o formalne uznanie prawa dostępu do pomników
Wspomniana wyżej Nota Wyjaśniająca została przyjęta z ogromną satysfakcją przez wszystkich, którym leży na sercu ochrona pomników 2 Korpusu Polskiego na Albanecie, ponieważ potwierdza, że pomniki te, wraz z wszystkimi innymi elementami o znaczeniu historycznym, w tym z systemem dróg lokalnych, to nieruchomości o statusie publicznych dóbr kultury w myśl prawa włoskiego.
Niemniej naszym zdaniem istnieje nadal kilka kwestii spornych w odniesieniu do dostępności tych dóbr.
Podsumowując, według Ministerstwa, istnieje całkowicie swobodny „dostęp dla ruchu pieszego” do drogi na Albanetę, ale nie do pomników. Aby uzyskać dostęp do pomników, Fundacja powinna porozumieć się z właścicielem gruntu, aby odtworzyć drogi wiodące przez teren prywatny.
W odniesieniu do tego zwracamy uwagę, że Fundacja już 1 września 2016 r. w liście skierowanym do Opactwa na Monte Cassino zwróciła się z prośbą o formalne uznanie prawa dostępu do pomników (istniejącego od 1946 r.). Uczyniła to właśnie w tym celu, aby stworzyć warunki do odbudowy dróg wytyczonych przez 2 Korpus Polski, deklarując zarazem gotowość do poniesienia wszelkich kosztów. Ta prośba, chociaż została obszernie omówiona i uzasadniona podczas spotkania, jakie z inicjatywy Ambasadora RP T. Orłowskiego odbyło się 3 października 2016 r. w Ambasadzie Polski w Rzymie, do dnia dzisiejszego nie doczekała się odpowiedzi ze strony właściciela.
Wydaje się zatem oczywiste, że instytucja właścicielska nie okazuje woli podpisania formalnego aktu, który dałby Fundacji tytuł uprawniający do przedstawienia projektu odbudowy dróg lokalnych wiodących do pomników.
Ze względu na wszystkie racje przedstawione powyżej Fundacja – dążąc do odtworzenia swobodnego i darmowego dostępu do trzech polskich pomników na Albanecie oraz do przeprowadzenia tam prac naprawczych i konserwatorskich (szczególnie pilnych w przypadku pomnika 5 Dywizji Kresowej na wys. 575 m), a tym samym do wypełnienia „obowiązku konserwacji i właściwego wykorzystania ich uznanego charakteru historycznego, zgodnie z zasadą swobodnego dostępu do miejsc publicznych”, zwraca się z prośbą do Urzędu Kuratora ds. Archeologii, Sztuki i Krajobrazu Prowincji Frosinone, Latina i Rieti w Ministerstwie Dóbr Kultury i Turystyki, aby nakłonił właściciela terenu do formalnego uznania w formie aktu publicznego prawa dostępu do pomników, zgodnie z wnioskiem Fundacji złożonym 1 września 2016 r., skierowanym do Opata Monte Cassino i załączonym do niniejszego pisma.
Ufając w przychylne rozpatrzenie naszej prośby łączymy wyrazy szacunku.
/-/ Prezes Fundacji Pietro Rogacien”
Oryginał pisma w języku włoskim
13 lipca 201 – Odpowiedź Ministerstwa Kultury i Turystyki na list Fundacji z 1 czerwca 2017 r.
MiBACT pismem datowanym 13 lipca 2017 r. (prot. N. 8561) odpowiedział na list fundacji z 1 czerwca. W piśmie Ministerstwo potwierdza, że pomniki 2 Korpusu Polskiego na Albanecie, wraz z wszystkimi innymi elementami o znaczeniu historycznym, w tym z systemem dróg lokalnych, to nieruchomości o statusie publicznych dóbr kultury w myśl prawa włoskiego. Jest to niewątpliwie ważny i miarodajny akt uznania znaczenia publicznego polskich pomników na Albanecie jako dóbr kultury. Jednakże według MiBACT nie istnieją przesłanki do wywłaszczenia terenów, na których wzniesiono pomniki, ponieważ istnieje swoboda ruchu pieszego na drodze lokalnej na Albanecie, która stanowi własność publiczną. Również zdaniem MiBACT, jeżeli dostęp do polskich pomników wymaga użytkowania odcinków dróg wytyczonych przez 2 Korpus Polski na terenie prywatnym, Fundacja powinna zawrzeć umowę z właścicielem gruntu, aby odtworzyć trasy wiodące przez jego teren.
Oryginał pisma w języku włoskim
1 czerwca 2017 r. – List Fundacji do Ministerstwa Kultury i Turystyki (MiBACT) na temat możliwości wywłaszczenia terenów, na których znajdują się trzy polskie pomniki
W nocie przesłanej w kwietniu 2017 r. Ministerstwo odpowiedziało na wniosek o wywłaszczenie terenów na obszarze Albanety na Monte Cassino, na których znajdują się trzy polskie pomniki. Zdaniem MiBACT pomniki stanowią własność publiczną i jako takie muszą być swobodnie dostępne dla publiczności, co jest jakoby zagwarantowane przez fakt, że droga prowadząca do pomników, tzw. „droga lokalna do Albanety” stanowi własność publiczną.
W nocie Ministerstwa zawarta jest konkluzja, że nie można wywłaszczać terenów, które już są własnością publiczną. Zdaniem Fundacji opinia ta opiera się na nieścisłych informacjach. Aby bowiem dotrzeć do pomników, nie wystarczy przemierzyć publicznej drogi „na Albanetę”, ale trzeba też przebyć kilka odcinków dróg wytyczonych przez 2 Korpus Polski ponad 70 lat temu na terenie należącym do Opactwa, a więc stanowiącym własność prywatną, która może podlegać wywłaszczeniu.
Fundacja skierowała w tej sprawie list do Ministerstwa następującej treści:
„Ministerstwo Dóbr Kultury i Turystyki
Urząd Kuratora ds. Archeologii, Sztuki i Krajobrazu Prowincji Frosinone, Latina i Rieti
Dotyczy: Swobodnego dostępu do trzech pomników 2 Korpusu Polskiego znajdujących się na terenie Albanety na Monte Cassino, podlegających obowiązkowej ochronie w myśl art. 10 Dekretu z mocą ustawy 42/04 i Dekretu Ministerialnego n. 81 z 16.10.2016.
Pragniemy zwrócić uwagę Ministerstwa na sprawę swobodnego dostępu do trzech pomników wzniesionych przez 2 Korpus Polski w latach 1945/46 na terenie Albanety na Monte Cassino, który objęty jest ochroną w myśl art. 10 p. 3d Dekretu z mocą ustawy 42/04 i Dekretu Ministerialnego n. 81 z 16.10.2016, a który Opactwo Monte Casino wydzierżawiło w październiku 2015 r. prywatnemu przedsiębiorcy.
Nasza Fundacja w ramach swojej działalności statutowej poświęca wiele wysiłku ochronie i konserwacji trzech polskich pomników w rejonie Albanety, które stanowią jeden zespół monumentalny wraz z polskim cmentarzem i mają wielkie znaczenie symboliczne dla narodu polskiego, a mianowicie: 1) Pomnika 3 Dywizji Karpackiej na wys. 593 m (obelisk); 2) Pomnika 5 Dywizji Kresowej na wys. 575 m (krzyż stalowy); 3) Pomnika 4 pułku pancernego Skorpion (czołg).
Dlatego z wielkim uznaniem przyjęliśmy decyzje podjęte przez Ministerstwo w celu ochrony miejsc związanych z Bitwą o Monte Cassino, w szczególności wydany w październiku 2016 r. Dekret obejmujący ochroną 400 hektarów terenu. Jesteśmy przekonani, że wprowadzony w ten sposób obowiązek ochrony zapobiegnie w przyszłości działaniom nie licującym z charakterem sakralnym tych miejsc, takim jak urządzony tam w grudniu 2015 r., jarmark świąteczny.
Nierozwiązany pozostaje jednak problem swobodnego i darmowego dostępu do polskich pomników. Istnieje obawa, że dzierżawca terenu Albanety zamierza wykorzystać go do celów komercyjnych, wprowadzając opłaty za wstęp, co zresztą przewiduje umowa dzierżawy zawarta z Opactwem. Z naszej strony nigdy nie zgodzimy się na sytuację, w której dostęp do miejsc tak drogich wszystkim Polakom byłby wykorzystywany przez prywatnego przedsiębiorcę w celu osiągnięcia zysku.
Aby zabezpieczyć prawo swobodnego i darmowego dostępu do trzech polskich pomników, respektowane zresztą od dziesięcioleci, nasza Fundacja z poparciem Ambasady Polski w liście skierowanym do Opata Monte Cassino w dniu 1 września 2016 r. zgłosiła gotowość do pokrycia kosztów formalnej gwarancji prawa dostępu do pomników. Do dziś jednak nie otrzymaliśmy odpowiedzi.
Niedawno Ministerstwo w Nocie nr MIBACT-SABAP-LAZ U-PROT 0005273 27/04/2017 skierowanej do p. Edoardo Grossi, zastępcy konsula Włoskiego Touring Clubu, opublikowanej w mediach społecznościowych i w prasie lokalnej, potwierdziło, że trzy pomniki wzniesione ponad 70 lat temu przez 2 Korpus Polski na terenie Albanety mają status publicznych dóbr kultury i stąd nie tylko nie podlegają sprzedaży ani nie mogą być przedmiotem praw udzielanych osobom trzecim, ale także winny być swobodnie dostępne dla publiczności. W tej ostatniej kwestii w cytowanym piśmie czytamy: „Z informacji dostępnych Ministerstwu wynika, że zapewniona jest całkowita swoboda dostępu pieszego z rejonu parkingu przy Polskim Cmentarzu Wojennym do drogi lokalnej wiodącej do wspomnianych miejsc o znaczeniu historycznym, zapisanej w rejestrze katastralnym jako własność gminna o nazwie droga na Albanetę”.
W tej kwestii pozwalamy sobie wyrazić odmienne zdanie. Aby dotrzeć do trzech polskich pomników, nie wystarczy bowiem przemierzyć publicznej drogi „na Albanetę”, ale trzeba też przebyć kilka krótkich odcinków dróg, które jednocześnie z budową pomników wytyczył 2 Korpus Polski w latach 1945/46 za zgodą Opactwa na terenach stanowiących własność klasztoru benedyktyńskiego.
Aby umożliwić dostęp do pomników, 2 Korpus Polski stworzył system dróg, wytyczając specjalne nowe trasy, które odgałęziały się od drogi lokalnej na Albanetę i prowadziły do pomników. Przy drodze lokalnej na Albanetę umieszczono kamienne drogowskazy w trzech punktach odgałęzienia nowych tras wiodących do pomników. Drogowskazy te są wyraźnie widoczne do dziś.
Nie jest więc całkiem ścisłe twierdzenie, że pomniki są swobodnie dostępnie, ponieważ prowadzi do nich droga będąca własnością publiczną. W rzeczywistości, aby dotrzeć do pomników, trzeba przejść odcinki dróg znajdujących się na terenie prywatnym.
Z tego względu uważamy, że nie istnieją w pełni przesłanki, na których podstawie Ministerstwo uznało, że nie ma podstaw do przeprowadzenia wywłaszczeń. Naszym zdaniem, zważywszy na realne okoliczności, takie podstawy jak najbardziej istnieją.
Jesteśmy gotowi udzielić wszelkich dalszych wyjaśnień na temat dokładnego położenia pierwotnych dróg dostępu do pomników. Załączamy krótki materiał opisujący przyczyny, które doprowadziły do zbudowania polskich pomników na Albanecie i dróg, które do nich prowadzą.
Z wyrazami szacunku
Prezes Fundacji Pietro Rogacien”.
Oryginał pisma w języku włoskim
4 kwietnia 2017 r. – List do prefekta Frosinone
3 kwietnia 2017 r. prefekt Frosinone Emilia Zarrili dokonała wizji lokalnej polskich pomników na Albanecie. Prasa lokalna rozpowszechniała sprzeczne informacje na temat jej przebiegu. Według niektórych doniesień pani prefekt miała wyrazić uznanie dla projektu wykorzystania terenu Albanety proponowanego przez prywatnego przedsiębiorcę, ale także oczekiwanie, że droga na Albanecie pozostanie otwarta dla wszystkich. Artykuł opublikowany w dzienniku „Ciociaria Oggi” cytuje wypowiedzi przypisywane pani Prefekt, w których zdaje się ona popierać ponowne wprowadzenie biletów wstępu na teren Albanety.
Aby wyjaśnić te sprzeczności w doniesieniach prasowych, Fondacja skierowała list do prefekt Emilii Zarrilli, do wiadomości ambasadora RP we Włoszech Tomasza Orłowskiego. Poniżej tekst listu:
„Ekscelencjo, z prasy lokalnej dowiedzieliśmy się, że 3 kwietnia 2017 r. odwiedziła Pani pomniki 2 Korpusu Polskiego położone w rejonie Albanety.
Dziękując za zainteresowanie, jakie zechciała Pani okazać pomnikom 2 Korpusu Polskiego, ubolewamy jednak nad tym, że nie zaprosiła Pani do udziału w wizycie także przedstawicieli strony polskiej, głęboko emocjonalnie związanych z tymi miejscami, którzy zapewne mogliby przybliżyć Pani na miejscu szczególne dzieje tych pomników, a także przedstawić rozsądną propozycję polubownego rozwiązania spornych kwestii.
W artykule pióra Katii Velente, opublikowanym w lokalnym dzienniku Ciociaria Oggi czytamy, że wyraziła Pani jakoby następującą opinię:
Ten teren należy lepiej wykorzystać i udostępnić wszystkim, oczywiście po tym jak zostanie odpowiednio zabezpieczony, po usunięciu niewypałów i zapewnieniu niezbędnej infrastruktury. Będzie wówczas można organizować wizyty na odpowiednim poziomie, pobierając także stosowną opłatę jako rekompensatę za poniesione koszty”.
Chcemy wierzyć, że to dziennikarka przeinaczyła Pani wypowiedź. Nie byłby to pierwszy przypadek, gdy niektóre lokalne gazety zamieszczają w tej sprawie informacje nieprawdziwe lub tendencyjne. Zwracam uwagę, że teza o konieczności zamknięcia Albanety ze względów bezpieczeństwa jest wykorzystywana instrumentalnie przez osoby mające interesy komercyjne i prywatne. W rzeczywistości przez 70 lat dostęp do polskich pomników nie wiązał się z żadnym zagrożeniem, ponieważ posługiwano się w tym celu drogami specjalnie wytyczonymi przez 2 Korpus Polski, który oczyścił wszystkie trasy z niewypałów, a ponadto Armia Włoska w okresie powojennym przeprowadziła kilka operacji oczyszczania terenu, które objęły cały teren, a nie tylko drogi dostępu do pomników. Co zaś tyczy się opłat za wstęp, nie możemy wciąż zapomnieć o skandalicznej sytuacji, jaka powstała w grudniu 2015 r., gdy przy stoliku ustawionym obok jednego z wejść na Albanetę sprzedawano bilety wstępu na „jarmark świąteczny” jawnie uwłaczający godności tego miejsca.
Pani Prefekt, sprawa pomników 2 Korpusu leży na sercu wszystkim Polakom, a także dla bardzo wielu Włochom. Sytuacja, w której dostęp do miejsc o tak wielkim znaczeniu publicznym zależałby od prywatnego przedsiębiorcy i jego interesów komercyjnych, byłaby nie do przyjęcia.
Z wyrazami szacunku,
Prezes Fundacji Pietro Rogacien”
Oryginał pisma w języku włoskim
27 marca 2017 r. – List do burmistrza Cassino w sprawie dostępu do trzech polskich pomników
Po orzeczeniu TAR z marca 2017 r., które potwierdziło ponad wszelką wątpliwość, że droga na Albanecie jest własnością publiczną, Fundacja zwróciła się do Gminy Miasta Cassino, jako instytucji właścicielskiej, z wnioskiem o uporządkowanie drogi.
List, adresowany do burmistrza Cassino Carlo Maria D’Allessandro skierowany został także do wiadomości prefekta prowincji Frosinone oraz do ambasadora RP we Włoszech Tomasza Orłowskiego. Poniżej jego treść:
“Dotyczy: Umożliwienia dostępu do pomników 2 Korpusu Polskiego znajdujących się na terenie Albanety na Monte Cassino.
Fundacja Muzeum Pamięci 2 Korpusu Polskiego we Włoszech, z siedzibą w Rzymie, via Piemonte 117, (…)
biorąc pod uwagę, że:
mając ponadto na uwadze, że TAR Regionu Lacjum w niedawnym orzeczeniu nr 00191/2017 uznał jednoznacznie, że droga a Albanecie, stanowiącą znaczną część dróg dostępu do trzech pomników, jest własnością publiczną oraz że jej charakter publiczny wynika między innymi z tego, iż jest używana w celu dotarcia do miejsc o dużym znaczeniu publicznym, tzn. do trzech pomników 2 Korpusu Polskiego, należących w myśl prawa włoskiego do kategorii „dóbr kultury”;
z wszystkich wyżej wymienionych względów zwraca się z uprzejmą prośbą,
Mając nadzieję na przychylne rozpatrzenie naszych próśb, łączymy wyrazy szacunku.
/-/ Arch. Pietro Rogacien, Prezes i reprezentant prawny Fundacji”
Oryginał pisma w języku włoskim
23 marca 2017 r. – Orzeczenie Trybunału Administracyjnego Regionu Lacjum nr 00191, potwierdzające publiczny charakter drogi na Albanecie
Trybunał Administracyjny Regionu Lacjum (TAR) w orzeczeniu nr 00191 z 23 lutego 2017 r. opublikowanym 23 marca 2017 r., odrzucił skargę złożoną przez Opactwo Monte Cassino i przedsiębiorcę p. Daniele Miri przeciw decyzji burmistrza Cassino, Giuseppe Golini Petrarcone, który rok wcześniej, 2 lutego 2016 r. nakazał usunięcie bramy zamykającej dostęp do drogi na Albanecie. Skarżący argumentowali, że droga ma charakter prywatny. Oddalając ich skargę, TAR potwierdził, że droga ma status publiczny, a swoją decyzję uzasadnił m.in. tym, że droga „umożliwia dostęp do miejsca o znaczeniu historycznym (pomnika polskich żołnierzy)”.
Tekst orzeczenia TAR w języku włoskim
3 października 2016 – Spotkanie z opatem klasztoru na Montecassino w siedzibie Ambasady polskiej w Rzymie
3 października 2016 r. z inicjatywy ambasadora Tomasza Orłowskiego w siedzibie polskiej Ambasady w Rzymie odbyło się spotkanie z opatem Ogliari, które miało być próbą znalezienia polubownego rozwiązania sprawy Albanety. Opatowi towarzyszył pan Daniele Miri, przedsiębiorca i dzierżawca terenu Albanety, oraz architekt Giacomo Bianchi, któremu p. Miri zlecił sporządzenie projektu odzyskania i udostępnienia ruin dawnego klasztoru Matki Boskiej na Albanecie (oznaczonego na mapach wojskowych jako Massa Albaneta). W spotkaniu uczestniczył także Prezes Fundacji. Na zakończenie spotkania uzgodniono, że strona polska prześle Opactwu dokument zawierający listę warunków, jakie muszą być zachowane, aby możliwy był dalszy dialog i współpraca między stronami.
Fundacja uczestniczyła w opracowaniu tego dokumentu, który został przesłany Opatowi 10 października 2016 r. Oto jego treść:
„W sprawie Albanety pojawiła się szansa na dialog, który – miejmy nadzieję – okaże się konstruktywny. Jesteśmy jednak przekonani, że warunkiem takiego dialogu musi być wcześniejsza akceptacja przez Opactwo dwóch warunków, które uważamy za nieodzowne, a które pozwolą przezwyciężyć obecne trudności.
Należałoby zatem sporządzić akt notarialny, który sankcjonowałby formalnie prawo do użytkowania, przechodzenia i przejazdu dawnymi drogami wytyczonymi przez 2 Korpus Polski, które prowadzą przez tereny będące własnością Opactwa. Koszty sporządzenia takiego aktu zostaną pokryte przez Fundację Muzeum Pamięci 2 Korpusu Polskiego. W następnej kolejności strona polska podejmie działania, aby przywrócić te drogi do pierwotnego stanu. Zostaną one naprawione z wykorzystaniem technik inżynierii środowiskowej, po uzyskaniu wszelkich niezbędnych zezwoleń związanych z ochroną walorów środowiskowych i historycznych.
W związku z tym proponujemy uzupełnienie umowy z dzierżawcą o dodatkowy protokół, w którym zawarta będzie lista konkretnych zobowiązań dzierżawcy, a mianowicie:
Oczekujemy, że działalność biznesowa dzierżawcy prowadzona będzie z poszanowaniem sakralnego charakteru miejsca. Powinna ona zatem zmierzać nie tyle do stworzenia gospodarstwa agroturystycznego, co raczej do odtworzenia istniejącej niegdyś infrastruktury i do przygotowania terenu na powstanie w przyszłości parku tematycznego poświęconego Bitwie o Monte Cassino. Zapowiedzią powstania takiego parku jest godna uznania inicjatywa „Szlaku bitewnego”, zainaugurowana w lipcu 2015 r. przez prezydenta Regionu Lacjum Nicolę Zingarettiego. Idea parku tematycznego znajduje też dodatkowe wsparcie w rozpoczętej niedawno procedurze, która ma prowadzić do uznania Albanety za dziedzictwo kultury przez Ministerstwo Dóbr Kultury.
Jesteśmy przekonani, że działalność nacechowana szacunkiem dla sakralnego charakteru tych miejsc będzie służyć także interesom samego dzierżawcy, jako że właśnie zainteresowanie historią Bitwy może przyciągnąć na Monte Cassino turystów z całego świata, a nie tylko publiczność lokalną.”
Oryginał pisma w języku włoskim
Niestety, ani ze strony Opactwa, ani dzierżawcy nie okazano rzeczywistej gotowości na przyjęcie oczekiwań strony polskiej.
1 września 2016 r. – Pismo Fundacji do Opata Monte Cassino w sprawie dostępu do pomników 2 Korpusu Polskiego
Po wydzierżawieniu terenów Albanety przez prywatnego przedsiębiorcę, który postanowił wykorzystać cały ten obszar do celów komercyjnych, a zwłaszcza po smutnych wydarzeniach z grudnia 2015 r., kiedy dzierżawca urządził w sąsiedztwie cmentarza jarmark świąteczny, urągający sakralnemu charakterowi tego miejsca, konieczne stało się zapewnienie prawa swobodnego dostępu do pomników, znajdujących na dzierżawionych terenach, niezależnie od działalności gospodarczej dzierżawcy. 1 września 2016 r. Fundacja zwróciła się do Opactwa na Monte Cassino z propozycją formalnego uregulowania dostępu do pomników zbudowanych przez żołnierzy 2 Korpusu Polskiego w latach 1945-46. W piśmie skierowanym do J. E. Donato Ogliariego, Opata klasztoru na Monte Cassino, Fundacja zadeklarowała gotowość poniesienia kosztów prawnej regulacji dostępu do pomników.
Tłumaczenie pisma do Opata Monte Cassino
Oryginał pisma w języku włoskim
W okresie od 01/04 do 01/11: we wszystkie dni tygodnia: 10,00 – 18,00 W okresie od 02/11 do 31/03: środa, piątek, sobota, niedziela: 10,00 – 16,00. Wstęp Wolny UWAGA: za korzystanie z usług przewodnika pożądana jest oferta 1 euro od osoby jako wkład w koszty funkcjonowania muzeum
+39 329 1561690 E-mail: info@fondazionemm2c.org
Wirtualna wizyta w Muzeum
Polskie cmentarze wojenne we Włoszech - wyszukiwarka grobów
Fondazione Memorial Museum 2 ° Corpo Polacco in Italia
Via Piemonte 117-00.187 Roma – e-mail: info@fondazionemm2c.org
Museo Memoriale al 2 ° Corpo Polacco di Montecassino
Cassino (FR) -miejce: Montecassino – Cimitero di guerra polacco
